આટલાં બધા વર્ષોનું ભણતર અને સંસ્કાર નકામા, જો તમે સાચું બોલતાં ખચકાતા હોય. ~ નિર્મલ પાઠક 'સત્વ'.

તેથી હવે હું લખું.

કવિ મન મારું,
કહે હવે શું રચું,
તોયે હું લખું.

જ્યાં નથી શિક્ષણ,
ત્યાં નથી સમજણ,
તેથી હવે હું લખું.

જ્યાં નથી સદ્વિચાર,
ત્યાં નથી સદાચાર,
તેથી હવે હું લખું.

જ્યાં નથી સ્વછતા,
ત્યાં નથી પ્રભુતા,
તેથી હવે હું લખું.

જ્યાં નથી સત્ય,
ત્યાં નથી તથ્ય,
તેથી હવે હું લખું.

જ્યાં નથી સંસ્કાર,
ત્યાં કેવળ અહંકાર,
તેથી હવે હું લખું.

જ્યાં નથી ભક્તિ,
ત્યાં નથી શક્તિ,
તેથી હવે હું લખું.

જ્યાં નથી બ્રહ્મ,
ત્યાં છે કેવળ ભ્રમ,
તેથી હવે હું લખું.

પ્રેમમાં સાબિતી ના આપવાની હોય, પ્રેમની અનુભીતિ થવી જોઇએ. ~ નિર્મલ પાઠક "સત્વ".

સ્વાત્માને પ્રેતાત્મા કે પરમાત્મા બનાવવો એ સ્વકર્મ પર આધારિત છે. ~ નિર્મલ પાઠક "સત્વ".

પિતાજીને જન્મદિને પત્ર.

સૌ પ્રથમ પપ્પાને જન્મ દિનના અભિનંદન અને એમનાં આશીર્વાદ અમારાં પર જીવનભર રહે એવી પ્રભુને યાચના. આજે મારા પપ્પાના ૭૦માં જન્મદિનની ઊજવણી માટે સૌ ભેગાં થયાં એનાં માટે સૌનો ખૂબ ખૂબ આભાર. હું, હિરલ, જાગુ, પીટર અને સૌનો વ્હાલો ઝેક આ કાર્યક્રમમાં હાજર ના રહી શક્યા એનું ઘણું દુઃખ છે પરંતુ આપ સર્વે પધારી અમારી કમી પૂર્ણ કરવાનો પ્રશંસનીય પ્રયત્ન કર્યો છે.

બધાં સામાન્ય રીતે કહેતા હોય છે કે અમેરિકામાં બધાને સમય ઓછો મળે છે પણ મારી પાસે અહીં અમેરિકામાં બહુ સમય છે, જેથી અમેરિકા આવ્યાં બાદ અમે ૧ વર્ષ પહેલાં પપ્પાનાં ગીતોનો એક બ્લોગ (વેબ સાઈટ) શરૂ કરવાનું નક્કી કર્યું. હિરલ ગીતો લખે અને હું એને બ્લોગ પર મૂકતો રહું. આ રીતે અમે અત્યાર સુધી ૩૦૦થી પણ વધારે પપ્પાના ગીતો લોકો સમક્ષ રજુ કર્યાં અને ૧૧,૦૦૦ કરતાં લોકોએ એને વાંચ્યા. અમારા તરફથી એમને આ બ્લોગ ગયા વર્ષે અમે ભેટમાં આપ્યો. આ વર્ષે હું વિચારતો હતો કે એમને ભેટમાં શું આપું? આ દરમિયાન એક જાણીતા ગુજરાતી બ્લોગ “ગુજરાતી પ્રતિભા પરિચય” દ્વારા એમનો પરિચય લોકો સમક્ષ રજૂ થયો અને અન્ય જાણીતા બ્લોગર શ્રી. પી. કે. દાવડા સાહેબે પણ અમેની “મળવા જેવાં માણસો” નામની લેખમાળામાં પપ્પા વિષે લેખ લખ્યો. હું “ગુજરાતી પ્રતિભા પરિચય” નામનાં આ બ્લોગનો નવો નવો સહ-સંપાદક બન્યો છું અને પપ્પાનો પરિચય મેં લખ્યો હતો, જે એમને આ વર્ષે ભેટ સ્વરૂપે આપું છું.

પપ્પાના ગીતો જેમ જેમ અમે છાપતા રહ્યાં તેમ તેમ એમને વધુને વધુ જાણતા અને માણતા થયાં. “ઘરકી મુર્ગી દાલ બરાબર” કહેવાય છે, એમ મને પહેલાં જ્યારે પપ્પાનાં વખાણ લોકો કરે ત્યારે એવું લાગતું કે આટલાં બધાં લોકો એમનાં વખાણ કેમ કર્યા કરે છે? મને તો એવું કશું લાગતું નથી! આવું લાગવાનું કારણ એવું હોઈ શકે કે એમણે જે વિચારો અને સંસ્કારો લોકો સમક્ષ પ્રગટ કર્યા, તે અમારામાં બાળપણથી જ એમનાં થકી જાણે અજાણે ઊતર્યા, એથી અમને કશું નવું ના લાગતું હોય. કારણ ગમે તે હોય પણ એમનું સમાજ અને પરિવાર માટેનું યોગદાન અમૂલ્ય છે અને એનાં ફળ અમે આરામથી વગર કોઈ કર્મ કરે ખાઈએ છીએ.

બરકત વિરાણી ‘બેફામ’ સાહેબે લખેલી એક ગઝલની પંક્તિ અહીં ટાંકવાનું મન થાય છે,

“નયનને બંધ રાખીને મેં જયારે તમને જોયાં છે

તમે છો એનાં કરતા પણ વધારે તમને જોયાં છે”

અમે પપ્પાથી દૂર રહીને જેટલાં જાણ્યાં છે, તેટલાં એમની સાથે રહીને ન હતાં જાણી શક્યાં. એમની સાથે રહીને અમે કેવળ ‘પિતા’ તરીકે જ માણ્યા જ્યારે દૂર રહીને એમને “દિનેશ પાઠક” તરીકે જાણ્યા. પપ્પાના અમુક ગુણો અમારા બધાંમાં ઊતર્યા છે એવું ચોક્કસ રીતે કહી શકાય. પપ્પાનાં વાંચન, લેખન, ચિત્ર કળા, સંગીત, વિવિધ સ્થળોની મુલાકાત લેવી, વિગેરે વિગેરે ગુણોમાંથી; જાગુ સારી ચિત્રકાર બની શકી અને મને બાળપણથી વાંચન અને સંગીતનો શોખ જાગ્યો. હિરલને પણ હમણાંનો વાંચનનો શોખ જાગ્યો છે. આજકાલ હું લેખન પર મારું મગજ કસી રહ્યો છું પણ એમાં પણ વિચારો તો પપ્પાના જ પ્રગટ થઈ રહ્યાં છે.

પપ્પાના સમાજલક્ષી કાર્યોથી મને એક શીખ જરૂર મળી છે અને એ એજ કે, “એકલાં જીવવું એનાં કરતાં આખા સમાજ માટે જીવવું એ એક આદર્શ જીવન છે.” ‘वसुधैव कुटुम्बकम्’ ને એમણે સાર્થક કરી બતાવ્યું છે.

પપ્પાએ લખેલું એક ગીત, “સૌંદર્યથી સજેલાં નયણાં મને ગમે છે” ની ઊઠાંતરી કરીને એમનાં માટે એક પંક્તિ લખી છે તે રજુ કરું છું,

“ધર્મ સંગત આચાર મને ગમે છે,

તર્ક પૂર્ણ વિચાર મને ગમે છે,

તમ થકી મળેલો સંસાર મને ગમે છે,

અસંખ્ય ઊપકારથી શીશ મારું નમે છે.”

આપનો,

નિર્મલ પાઠક “સત્વ”.

નિષ્કામ કર્મ કરો તો નિષ્ફળતાની ચિંતા જ ન રહે. ~ નિર્મલ પાઠક 'સત્વ'.

જેવાં સામે તેવાં થવા કરતાં, જેવાં તેવાં સાથે પણ આપણા જેવું જ રહેવું જોઇએ. ~ નિર્મલ પાઠક "સત્વ".

મળવા જેવા માણસ-૧૧ (પ્રા. દિનેશ પાઠક) - પી. કે . દાવડા.

શ્રી. દાવડા સાહેબ દ્વારા મારા બાપુજી પર રજુ કરાયેલ લેખ.

***

પ્રાધ્યાપક દિનેશ પાઠક,

દિનેશભાઈનો જન્મ ૧૯૪૫ માં નર્મદા જીલ્લાના નાંદોદ તાલુકાના થળી ગામમાં થયો હતો. પાંચ ધોરણ સુધીનું પ્રાથમિક શિક્ષણ થળીમાં જથયું હતું. ભણવામાં ખુબ હોશિયાર હોવાથી શિક્ષકોના માનીતા હતા. જ્યારે એ ચોથા ધોરણમાં હતા ત્યારે એક શિક્ષકે એમને પાંચમાં ધોરણનાપ્રશ્ન અને એના સાચા ઉત્તર વાંચવા આપ્યા. દિનેશભાઈએ બધા પ્રશ્નો અને તેના જવાબો સમજીને યાદ કરી લીધા. શિક્ષકે પરીક્ષા લીધી તોબધા ઉત્તર સાચા હતા, જ્યારે પાંચમાં ધોરણના વિદ્યાર્થીઓ પણ બધા સાચા ઉત્તર આપી શક્યા ન હતા.

પાંચમાં ધોરણ સુધીની શાળા તો થળીમાં જ હતી પણ છઠ્ઠા ધોરણથી આગળ ભણવા માટે એમને બે કીલોમિટર દૂર આવેલી શાળામાં જવુંપડતું. આ શાળામાં પહોંચવા તેમને ખેતરોમાંથી અને સૂકાઈ ગયેલા વોંકડામાંથી પસાર થવું પડતું અને આને લીધે ચોમાસામાં ખૂબ મુશ્કેલીપડતી. કોઈક વાર તો વોંકડામાં પાણીનો પ્રવાહ એટલો રહેતો કે તણાઈ ન જવાય એટલે ત્રણ ચાર વિદ્યાર્થીઓ એક બીજાઓ હાથ પકડીવોંકડા પાર કરતા.

૧૯૫૭ માં દિનેશભાઈ આગળ અભ્યાસ માટે બહેનના ઘરે ધંધુકા રહેવા ગયા. અહીં એમના ભાણેજ એમને દિનુ મામા કહી બોલાવતા એટલેનાના મોટા બીજા બધા પણ એમને દિનુમામા કહેતા.(આજે પણ ઘણા લોકો એમને દિનુ મામા કહીને જ બોલાવે છે.) ધંધુકાની શાળામાં એમનેદુહા, રાસ અને છંદો ગાવાનો મોકો મળ્યો. એ એટલું સરસ ગાતા કે સવારની પ્રાર્થનામાં ભજન ગાવાનું એમના ભાગે જ આવતું.

બે વર્ષ બાદ બહેન-બનેવી વડોદરામાં સ્થાયી થયા એટલે દિનેશભાઈ પણ વડોદરા આવી ગયા. બનેવી ગાંધીવાદી વિચારધારાના હોવાથીદિનેશભાઈને બાળપણથી જ સારા સંસ્કાર અને પરોપકારની શિક્ષા મળી. વડોદરામાં જ શાળાનું શિક્ષણ પૂરૂં કરી વડોદરાની પ્રખ્યાત Faculty of Technology and Engineering (કલાભવન) નાં આર્કિટ્ક્ચર વિભાગમાં દાખલ થયા. અહીં પણ એમણે સાથે ભણતા વિદ્યાર્થીઓને સમુહકાર્યોમાં જરૂરી મદદ પૂરી પાડી. અહીં એમને પ્રથમવાર જ અનુભવ થયો કે Practical Life માં માત્ર હોશિયારી જ પૂરતી નથી, ઓળખાણ-લાગવગ પણ એટલા જ મહત્વના છે. આ વાતની જાણ તેમને સરકારમાં મોટા પદો પર બેઠેલા માણસોના પુત્ર-પુત્રીઓ, જે એમના સહપાઠીઓહતા તેમની મારફત થઈ. સ્નાતક થયા પછી આ વાતની એમને પ્રતિતી થઈ ગઈ.

વ્યવસાયિક જીવનની શરૂઆત તેમણે ૬-૬ મહિના માટે સુરત અને ગાંધીનગર કેપિટલ પ્રોજેકટ્સમાં કામ કર્યું, અને ત્યાર બાદ વડોદરામ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશનમાં જોડાયા. મ્યુનિસિપાલીટીમાં કામ દરમ્યાન ત્યાં ચાલતી ગેરરીતિઓથી કંટાળી જઈ આખરે તેમણે દસ વર્ષ કામકર્યા પછી રાજીનામું આપ્યું અને કલાભવનમાં પ્રાધ્યાપકની નોકરી સ્વીકારી. ત્યાં તેમણે ૨૯ વર્ષ સુધી કામ કર્યું.

આતો વાતો થઈ અભ્યાસ અને રોજી-રોટીની, પણ દિનેશભાઈને મળવા જેવા માણસ બનાવે છે એમની સામાજીક અને ઈતર પ્રવૃતિઓ. નાનીવયથી જ એમણે સંગીત, નાટક, વાંચન અને પર્યટનનો શોખ કેળવ્યો. સંતો, સમાજસેવકો, લેખકો, કવિઓ અને કલાકારોને જોવાની અનેમળવાની એમને તીવ્ર ઉત્કંઠા રહેતી. અત્યાર સુધીમાં ૩૦૦ થી ૪૦૦ મહાનુભવોના પ્રત્યક્ષ દર્શન અને રૂબરૂ મુલાકાતોનો લાભ એમને મળ્યોછે. પર્યટન શોખીન દિનેશભાઈએ ભારતમાં હરિયાણા, રાજસ્થાન અને ગુજરાતનાં ૨૦૦ જેટલા સ્થળોની મુલાકત લીધી છે. પરદેશમાં નેપાલઅને કતારની મુલાકાતો પણ લીધી છે.

આકાશવાણી દ્વારા ત્રણ વાર એમનો વાર્તાલાપ પ્રસારિત કરવામાં આવ્યો હતો અને વડોદરા સ્થાનિક ચેનલ JTV દ્વારા વિવિધ વિષય પર૨૦૦ વાર્તાલાપ પ્રસારિત કરવામાં આવ્યા હતા. એમણે ૬૦૦ જેટલા કાવ્યોની રચના કરી છે, જેમાં એમણે પ્રકૃતિ, સંસ્કૄતિ, ભજન અને ગીતાનોઉપદેશ રજૂ કર્યા છે. એમના કાવ્યોના પુસ્તક “મારે હ્રદય વસ્યો ધનશ્યામ” માંથી ઘણા ગીતો શશાંક ફડનીસે સ્વરબધ્ધ કર્યા છે. આ સિવાયઅલગ અલગ વિષય પર એમના દસ પુસ્તકો પ્રસિધ્ધ થયા છે.

સામાજીક પ્રવૃતિઓમાં રોટરી કલબ, લાયન્સ કલબ અને સીનિયર સીટિઝન્સ માટેના સંઘઠનોમાં સક્રીય ભાગ લીધો છે. એમનો મોટો ફાળોતત્વવેત્તા અને સમાજ સુધારક શાસ્ત્રી પાંડુરંગ આઠાવલેની સ્વાધ્યાય ચળવળમાં રહ્યો છે. ૧૯૬૨ થી એમણે પાંડુરંગ શાસ્ત્રીના પ્રવચનોવાંચવાનું શરૂ કર્યું. ૧૯૬૮ માં પહેલીવાર એમણે એમના પ્રવચનમાં હાજર રહી એમની વાતો સાંભળી. ૧૯૭૩ થી તેઓ સક્રીય રીતે સ્વાધ્યાયચળવળમાં જોડાઈ ગયા. ૧૯૭૭-૭૮ થી શાસ્ત્રીજી સાથે એમનો સંપર્ક વધ્યો અને એમણે જીલ્લાના ક્ષેત્રપાલ તરીકે જવાબદારી સ્વીકારી.સ્વાધ્યા પ્રવૃતિને અનુલક્ષીને એમણે ૬૦૦ જેટલા ભાવગીતો લખ્યા. એકવાર શાસ્ત્રીજીએ એમને સૂચવ્યું કે તમે ભલે આર્કિટેક્ટ છો પણ જન્મથીબ્રાહ્મણ છો એટલે જાહેરમાં સત્યનારાણની કથા કરો. શાસ્ત્રીજીની આજ્ઞા શિરોમાન્ય કરી એમણે કથાના અર્થ અને મર્મનો અભ્યાસ કરીને સમજીલીધો, અને ત્યારબાદ શાસ્ત્રીજીની હાજરીમાં કથા કરી. શાસ્ત્રીજી જે પોતે ધાર્મિક વિષયોના ઉચ્ચ કોટિના નિષ્ણાત છે, તેમણે કહ્યું કે ૨૩ વર્ષબાદ એમણે આવી સરસ અર્થપુર્ણ સત્યનારાયણની કથા સાંભળી.

૩૨ વર્ષ સુધી સ્વાધ્યાય ચળવળમાં સક્રીય રહ્યા બાદ, સ્વાસથ્ય ખરાબ થવાથી નિવૃતિ લીધી. તેમના જ શબ્દોમાં કહું તો, “મારું મુખ્ય કામપ્રવચન આપવા, સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમ યોજવા, વિવિધ Group Sittings કરીને આયોજન કરવાનું, યુવા પ્રવૃત્તિ અને ભાવગીતો લખવાનું હતું.ભાવ ફેરીઓ પણ ઘણી કરી અને એનાં લીધે ભારતનાં લગભગ ૪૦૦ ગામડાં જેમાના ૧૫૦-૨૦૦ ગુજરાત-સૌરાષ્ટ્રનાં ગામડાંઓમાં ફરવા અનેસંસ્કૃતિની વાતો ફેલાવોનો મોકો મળ્યો.  સ્વાધ્યાય પ્રવૃત્તિ દ્વારા રજુ કરાયેલ ભાવગીતોના સંગ્રહ “તીર્થ યાત્રા” માં‌ ‘ચાલી વણઝાર’ અને“અમૃતાલયમ” ભાવગીત સંગ્રહમાં ‘તારો હું થઈ જાઉં કનૈયા’ ગીતો સુરેશ વાડકર, મનહર ઉધાસ અને અનુરાધા પૌડવાલે ગાયા છે.”

નિવૃતિની પ્રવૃતિ વિશે તેઓ કહે છે, “નિવૃત્તિના સમયમાં હું મુખ્યત્વે લેખનમાં સમય ગાળું છું. વડોદરમાં જ રહીને Senior Citizen Club, Rotary Club, Lions Club,  દિવ્ય જીવન સંઘ,  અવધૂત પરિવાર,  સાંઈ પરિવાર જેવી સંસ્થાઓમાં પ્રવચનો આપું છું. નિવૃત્તિ પછી પણ પુસ્તકો લખવાનો દોર ચાલુ રહ્યો છે. મિત્રો અને સ્નેહીજનો મને વિવિધ વિષયો પર પુસ્તક લખવાની સલાહ આપે છે. મારું પ્રથમ પુસ્તક ‘ષોડશસંસ્કાર’ બહુ વખાણાયું અને આજે પણ સારું એવું વંચાય છે. થોડા સમય પહેલાં જ મને ગુજરાત પુસ્તકાલય, વડોદરામાંથી ફોન આવ્યો કે એકભાઈ‌ એક સાથે ૪૦૦ પુસ્તકો લઈ ગયા. આજે આ પુસ્તકને લખાયે ૧૦ વર્ષથી ઉપર થઈ ગયા તો પણ લોકોને યાદ છે એને હું મારી જીંદગીનીમૂડી ગણું છું.”

દિનેશભાઈ પુત્ર અને પુત્રવધુની  મદદથી એક બ્લોગનું સંચાલન કરે છે.  મેં જ્યારે આ લેખ માટે થોડી જરૂરી માહિતી માટે ફોન કરેલો ત્યારેતેઓ ડાયાલીસીસ ઉપર હતા,  છતાં મારી સાથે પ્રેમથી વાત કરી અને બે દિવસમાં જ મને જરૂરી માહિતી મોકલી આપી.

અંતમાં હું કહીશ, “દિનુમામા જીંદાબાદ…”

-પી. કે . દાવડા